آیات متشابه در قرآن و علوم طبیعی

مقدمه نوشتار

قرآن کتاب آسمانی از طرف خداوند متعال است و تنها سند اصیل و بدون تغییر از سری کتب آسمانی  تورات، انجیل، زبور و سایر کلمات خداوند که بر پیامبران پیشین نازل شده می باشد. خداوند تبارک تعالی پیامبران بیشماری برای هدایت انسان فرستاده است و با هر پیامبری به وسیله  وحی  کلام خداوند را برای راهنمائی بیان داشته است. بعد از ظهور آدم به عنوان اولین انسان تکامل یافته از نسل قبل خداوند بنی آدم را مورد خطاب قرار می دهد و هدایت انسان را به سوی تکامل فکری و رفتار اجتماعی بر عهده داشته است و پیوسته کلام خداوند توسط رسولان الهی به پیامبران ابلاغ می شد. موضوعات اساسی این پیام باعث شکل گرفتن فرهنگ عمومی جامعه بشری آن دوران گردید و کلمات کلیدی خاصی از آن پیام ها بر باور مردم می نشست.

براساس پیشرفت های علمی و فکری هر زمان تفاسیر گوناگونی بر کلام خدا نقش می بست. بشر با توانائی خدا دادی در زمینه عقل، کلام، فهم و شعور زمینه دریافت پیام های الهی را پیدا می کرد. به مرور زمان و با پیشرفت های علمی اجتماعی شیوه وحی عوض می شد. در زمان حضرت موسی (ع) کلام اللهی بر سنگ نقش می بست و الواح سنگی برای مدتی به عنوان سند کلام خدا در دست حضرت موسی(ع) و جانشینان او باقی و سپس از بین رفت و کلام الهی در ذهن ها باقی ماند و سپس با افکار و برداشت بشر مخلوط و ثبت گردید.

تورات همان تورات است که خداوند نازل فرموده اما با تغییرات وسیع محکمات و اصول و تفاسیر مختلف بشری در متشابهات  در لابلای آن به نسل های بعدی منتقل شد متشابهات دستخوش تغییرات بر داشتی نوع بشر قرار گرفت هفت آسمان و خلقت زمین، خلقت انسان از خاک و اصول دیگری که خداوند متعال از بدو ظهور آدم نازل فرموده بود به عنوان اسکلت کلام الهی در آن باقی ماند این تصور که موضوعات هفت آسمان و معاد و غیره از خارج از وحی الهی بر فرهنگ عمومی بشر نفوذ کرده بسیار غلط و غیر منطقی است که باید از آن پرهیز کرد.

پس موضوعات هفت آسمان، خلقت جهان در شش روز، نیکی به پدر و مادر، عمل صالح  قیامت، آخرت، برزخ و امثالهم نکات برجسته از کلام خدا است که از آدم به بعد در فرهنگ بشریت جا افتاده است. بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَوةَ الدُّنْيَا وَ الاَخِرَةُ خَيرٌ وَ أَبْقَي‏ إِنَّ هَذَا لَفِي الصحُفِ الأُولي‏ صحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسي‏ –سوره الاعلی 16 الی 19 

زبور هم کلام خداست که بر داود نبی نازل شده و به همان دلائل دستخوش تغییرات است در حقیقت نسخه های اصلی تورات و زبور در دسترس نیست. بر اساس روایات اسلامی بر حضرت  شیت نبی (ع) و حضرت ادریس (ع) و حضرت ابراهیم (ع) کتبی نازل شده است. بنابراین تنها سند اصیل کلام خداوند که در ادامه آن کتب آسمانی و تکامل یافته آن است و در دسترس انسان قرار دارد قرآن مجید است و تمام موارد اشاره شده فوق و در سایر کتب در قرآن مکررا تکرار گردیده و دلیل اینکه قرآن  مجید آخرین کتاب الهی و حضرت محمد مصطفی (ص) آخرین پیامبر الهی است رشد علمی و پیشرفت بشر است تا جایی که بتواند کلام الهی بر روی صحیفه های مختلف ثبت و ضبط  کند و به عنوان سند دست نخورده و اصیل  به نسل های بعدی انتقال داده شود.

قران برای راهنمائی بشر نازل شده و تمامی پیامبران هم تلاش نمودند انسانی که بر ذات خدائی آفریده شده و راه انحراف را در پیش گرفته را بر فطرت ذاتی خودش برگردانند. البته بر اساس اختیار و آزادی که خداوند به او عنایت کرده و جزء برنامه تدوین شده خلقت است که  در دنیا دوره آزمایش را می گذراند و در این کار برای خداوند دلیلی وجود دارد. خداوند می فرماید فکر می کنید ما انسان را عبث و بی برنامه آفریدیم و شما بسوی ما بر نمی گردید.

ما اگر بخواهیم شما را برداشته و خلق دیگری را بجای شما می گذاریم خدا برنامه دارد هدف دارد. در بین نصایح و اندرز های فراوان برای اثبات قدرت خود از کلماتی مشابه لابلای  سخنان خود برای رساندن مطالبی علمی استفاده نموده است. این از هنر قرآن است دقیقا کلماتی را برگزیده که در هر زمانی بتواند مفهوم خود را حفظ نماید تا در زمان مناسب و با رشد علمی بیشتر انسان  بتواند مفهوم اصلی آن را دریابند .

سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ - به زودى نشانه‏ هاى خود را در جهان و ذات خودشان نشان خواهيم نمود تا برايشان روشن گردد كه خدا خود حق است آيا كافى نيست که تمامی مظاهر ماده دلیل بر وجود اوست 53 سوره فصلت

متشابهات و محکمات در قرآن

هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ

او است که اين كتاب  را بر تو فرستاد که در آن  آيات محكم  و صریح است آن ها اساس كتابند و ديگر آیات  متشابهات هستند، اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنه‏ جويى  از متشابه آن پيروى (ظاهر و تشبیه آن) می‏ كنند با آنكه تاويلش را جز خدا و دانشمندان علوم طبیعی كسى نمی دانند آن ها می گويند ما به همه آن آیات ايمان آورديم  همه جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسى متذكر نمی‏ شود-7 آل عمران چرا می گویم راسخون فی العلم دانشمندان علوم طبیعی هستند، زیر همه آیات متشابه درارتباط با طبیعت وجهنم و تهشت است. اندرز ها و احکام و داستان ها و تاریخ متشتبه نیستند و نیازی به علوم طبیعی ندارندو دانشمندان الهیات با آیات متشابه سر و کار ندارند.

بر اساس آیه فوق در قرآن دو نوع آیات وجود دارد نوع اول محکمات هستند که اصل و پایه قرآن بر آن قرار دارد و روشن و واضح هستند و نیاز به تآویل ندارند مانند اندرزها ، داستان ها برای راهنمائی، تاریخ و حوادث گذشتگان، اصول اعتقادی مانند قیامت و توحید و معاد ارسال پیامبران و امثالهم مطالعه این گونه آیات نیاز به اطلاعات قبلی درباره آنها  دارد تا به بصیرت فهم آنها برسیم و این بکمک روایات و احادیث و مفسرین مطالب آنها قابل فهم می شوند یعنی نیاز به تاویل ندارند ولی به تفسیر نیازمندند.

مثلا نیاز به متخصصین علوم طبیعی ندارند ولی به متخصصان علوم انسانی و معارف اسلامی نیاز دارد. نوع دوم آیاتی هستند که با علوم طبیعی مثلا فیزیک ،شیمی یا زیست شناسی و غیره پیوند ناگسستنی دارند. این ها آیات متشابه اند. خداوند تبارک و تعالی برای نشان دادن قدرت خود در خلقت انسان، کیهان، هفت آسمان که آنرا شاهکار خلقت خود می نامد و به خود تبارک الله احسن الخالقین می گوید و سایر مظاهر مادی در لابلای کلمات خود اشاراتی به صورت تمثیل و تشابه  آن هم کوتاه و مختصر بیان فرموده برای تشحیذ  ذهن که نیاز به تفکر و تعقل خواننده دارد.

خدا می خواهد با انتخاب کلماتش حقایق را به اثبات برساند-این مفهوم آیه 7 از سوره انفال است و یرید الله ان یحق الحق بکلمته. این کلمات در دوران های تاریخ دستخوش برداشت های نادرستی شد که اثرات آن در تفاسیر بعد از رحلت پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) بوضوح دیده میشود. متشابهات ریشه در علوم طبیعی دارند و با معارف اسلامی و فلسفه نمی توان به مفهوم آنها دست پیدا کرد.

در ارتباط با تاویل علامه طباطبائی در تفسیر المیزان می نویسد : تاویل  حقیقت خارجی است که موجب گردیده تا تشریع حکمی گردد یا بیان معرفتی شود یا حادثه ای بازگو گردد و آن حقیقت چیزی نیست که بیانات قرآن از آن نشات گرفته و ظهور یافته است و نیز اثری از آن است که به گونه ای از آن حکایت دارد و بدان اشاره مینماید :وی در تفسیر آیه 35 سوره اسراء آورده : تاویل یک امر خارجی و اثر عینی است که بر فعل خارجی آنان مترتب می گردد زیرا تاویل یک امر خارجی است که مآل و مرجع یک امر خارجی دیگر قرار می گیرد. (جلد 3 ص 53) متشابهات در قرآن برای موضوعاتی در نظر گرفته شده که حقیقت آن برای بشر بالاخره روشن خواهد شد.

خداوند کائنات، هفت آسمان(جو زمین) و زمین به عنوان یک مجموعه متشکل از انسان و حیات بر روی آنرا و تمامی موجودات زنده را بر اساس قوانین علمی خلق کرده است. قوانین فیزیک و شیمی را به عنوان امر خود در بدوا خلقت در کیهان قرار داد.  و او عالم مطلق است پس نمی توان انتظار داشت که خدا کلامی بر خلاف علم بگوید. دلیل اینکه ما نتوانسته ایم به زوایای علمی قرآن دست پیدا کنیم دلیلش داشتن عینک نامناسب است با پیش داوری قبلی و ذهنیات قدیمی دنبال کشف مفاهیم علمی آن هستیم و تمامی ذهن ما متوجه آن می شود که چطور قرآن را با آن ذهنیت قدیمی توجیه کنیم و می کنیم و با اینکه تخصصی در زمینه علوم فیزیک و اخترشناسی نداریم به خود جرات می دهیم و به تاویل  قرآن می پردازیم و متاسفانه دانشمندان فیزیک و زیست شناسی جرات نکرده اند و یا نخواسته اند به بررسی علمی یک موضوع بپردازند به تصور اینکه به مطلبی بر بخورند و تزلزل در ایمانشان ایجاد شود. در صورتیکه خداوند که بنده خود را خلق کرده و او را خوب می شناسد می فرماید افلا یتفکرون، افلا یتد برون، افلا یعقلون و بسیار تذکر دیگر به علاوه میفرماید هر وقت می خواهید قرآن بخوانید اول از شر وسوسه های شیطانی (تصورات ذهنی ) به خدا پناه بیاورید تا دچار تزلزل نشوید.

ادامه آیه محکمات و متشابهات را پی می گیریم فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ   کسانی که در قلب خود به خدا ایمان ندارند و در دلشان تردید است از معنای دیگر کلمه تشابه برای ایجاد فتنه در باور دینی مردم سوء استفاده می کنند. تاویل درست  آیات متشابه را خدا می داند و افراد متخصص در علم یعنی در علمی که آن کلمه تشابه را از دیدگاه علم مربوط به آن تاویل میکند این افراد کسانی هستند که در علم تخصص دارند و گویند هر آنچه از طرف خداوند نازل شود را قبول دارند.

وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ معنی تشابهات ریشه در علوم مربوطه دارد اگر در باره خلقت آسمان ها و زمین در شش روز است دانشمندان اختر شناسی در آن راسخند در علم مربوطه و اگر در باره خلقت اقوات در چهار  روز است دانشمندان زیست شناسی راسخند البته ابتدا خدا که علم مطلق است و سپس کسانیکه خدا از علم خود بآنها عطا فرموده و لا یحیطون بشیئ من علمه الا بما شائ اراده خدا براین قرار گرفته که هرکس تلاش کند تا موضوعی را علمی بررسی کند خدا از توانائی ذاتی کسب علم که در او نهاده بهره مند ش میکند واین قانون نوشته شده خدا است. فرق نمی کند او ایمان داشته باشد یا نداشته باشد. این موضوع در ذات هر انسانی است نهفته است. یک نمونه از آیات متشابه که با واقعیت های علم روز مطابقت دارد به عنوان مثال اشاره ای داشته باشیم.

 متشابهات کلماتی هستند که خداوند متعال برای رساندن یک واقعیت علمی و برای فهم انسان از آن استفاده کرده است. بطور مثال نوردرقران دارای چند معنی است نور به معنی روشنائی مقابل تاریکی، نور به معنی هدایت ، نور به معنی نور مقابل ظلمات، نور به معنی انرژی، نور به معنی نورعلی نور یعنی نور ذاتی خدا که انرژی ما فوق انرژی مادی است که در ثانیه ده به توان منهای 43 ثانیه در بدیع السموات والارض بروز کرد که از ذات خدا سر چشمه گرفت که به موقع به آن می پردازیم. حالا ما از کجا بدانیم با کدام نور سر و کار داریم روش تفسیر قران به قران ( از علامه طباطبائی) و روش آشنائی با سیاق آیلت (از شهید مطهری) و سایرین به ما کمک میکند. از همین آیه نور در قرآن کمک می گیریم .آیه 35 سوره نور می فرماید:

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

خدا نور آسمان ها و زمين است مثل نور او چون چراغ دانى  كه در آن چراغى و آن چراغ در شيشه ‏اى است آن شيشه گويى اخترى درخشان است كه از درخت‏ خجسته زيتون كه نه شرقى است و نه غربى افروخته می‏شود نزديك است كه روغنش هر چند بدان آتشى نرسيده باشد روشنى بخشد نور علی النور است‏ خدا هر كه را بخواهد با نور خويش هدايت مى‏ كند و اين مثلها را خدا براى مردم می‏زند و خدا به هر چيزى داناست.

خداوند متعال در این آیه دو مطلب را می خواهد بیان کند . اول خداوند نور کائنات است و این  نور ذاتی خدا است  از چه نوع است، از نوع انرژی است که فوتون دارد و نه نوری که از آتش که با روغن زیتون نورانی می شود به وجود می آید. خداوند نور خود را به نوری تشبیه می کند که در ستاره دری در حال نور افشانی است یعنی از نوع انرژی است. ولی انرژی ما فوق انرژی ها یا انرژی ناب است که نه شرقی است ونه غربی و لا مکان است. همان نوری است که از احدیت کیهان را آفرید. این مفهوم کلی این مثل است . اول نور ذاتی خداوند برای تشحیذ ذهن. سپس نور خداوند نور هدایتی هم است که جهان مادی و پدیده های جهان مادی را با آن هدایت می کند. بنابراین برای درک آیات متشابه می بایستی با علوم مربوطه آن موضوع اطلاع داشته باشیم تا بتوانیم آن را با مقایسه با علم مربوطه تاویل نماییم. لازمه این کار کنار گذاردن تصورات کهن هزار سال قبل که بر اساس علم روز آن زمان ارائه شده که نیاز به باز نگری دارد. سید محمد تقوی اهرمی 1395 ویرایش جدید تیر ماه 1399-ویرایش جدید مرداد 1402

• قبلی
• بعدی