و لاتؤتوا السفهاء اموالکم و مفهوم واقعی آن در قرآن

مقدمه نوشتار

در تفسیر آیه 5 سوره نساء با توجه به عدم مراجعه به آیات قرآن و تنها استناد به روایات مجعول کلمه سفها را زن و شراب خوار معرفی کرده اند و بعلاوه از این آیه چنین استنباط می کنند که زنان حق تصرف اموال را ندارند در این ارتباط چند روایت از ائمه اطهار ع را شاهد ادعای خود قرار داده اند و شبهه ایجاد کرده اند این آیه از جمله ایاتی است که ابزار دست مخالفان اسلام و مدعیان حقوق دفاع از زنان برای ایجاد شبهه و تضعیف قرآن قرار گرفته است. برخی هم برای رد این سوء تفاهم سفهاء را افرادی معرفی کرده اند که در خصوص امور مالی و مدیریت آن رشد کافی ندارند و تعدادی از مفسرین محترم هم آن را یتیمان می دانند که تمام این مباحث کاملا خلاف آیات قرآن است. برای رد این ادعا و بیان نظر قران به بررسی دو روایت معروف در این زمینه و آیات قرآن می پردازم . آیه 5 سوره نساء می فرماید- و لا تؤتوا السّفهاء أَمْوالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِياماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِيها وَ اكْسُوهُمْ و قولوا لهم قولا مّعروفا- اموال خود را كه خداوند وسيله‌ى برپائى زندگى شما قرار داده، به دست سفيهان ندهيد (ولى) رزق و مخارج آنان را از درآمد آن بدهيد و آنان را بپوشانيد و با آنان سخن شايسته و نيكو بگوييد.

روایات مورد استناد این ادعا ها

دو روایت از حضرت امام باقر ع و امام علی ع به راحتی می توان صحت نداشتن آن آن دو را اثبات کرد.
روایت اول: الباقر (علیه السلام)- وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ سُئِلَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ قَال لَا تُؤْتُوهَا شَارِبَ الْخَمْرِ وَ لَا النِّسَاءَ ثُمَّ قَالَ وَ أَیُّ سَفِیهٍ أَسْفَهُ مِنْ شَارِبِ الْخَمْرِ.
 امام باقر (علیه السلام)- وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ؛ آن (ارث) را به [دست] مشروب‌خوران و زنان ندهید و کدامین سفیه از شرابخوار سفیه‌تر است!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۲
من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲۶/ وسایل الشیعهْ، ج۱۹، ص۳۷۹/ مستدرک الوسایل، ج۱۴، ص۱۹۱
روایت دوم: أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْمَرْأَهْ لَا یُوصَی إِلَیْهَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ.
امام علی (علیه السلام)- زن به عنوان وصیّ انتخاب نمی‌شود، زیرا خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۳۶
من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲۶/ تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۴۵/ الإستبصار، ج۴، ص۱۴۰/ وسایل الشیعهْ، ج۱۹، ص۳۷۹

استناد به آیات قرآن
واقعا تعجب آور است  کسانی که به دو روایت فوق معتقد هستند و آن را باز نشر می کنند آیات 2 و 4 سوره نساء یعنی آیات قبل از و لا تؤتوا السّفهاء أَمْوالَكُمُ را نگاه نکرده اند آیه 4 می فرماید- وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا- و مهر زنان را به ایشان بدهید و اگر به میل خودشان چیزی از آن را به شما وا گذاشتند آن را حلال و گوارا بخورید. بنابراین طبق این آیه زنان سفهاء نیستند و می توانند مال خود را مدیریت کنند.

امام محمد باقر ع که به باقرالعلوم شهرت دارند تسلط کامل به آیات قرآن و فرمایشات حضرت امام علی ع داشتند انتساب این روایت به ایشان درست نیست و بعید به نظر می رسد که این روایت صحت داشته باشد. آیه 20 سوره نساء هم نگاه کنیم-

وَ إِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکَانَ زَوْجٍ وَ آتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا ۚ أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا- وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَىٰ بَعْضُکُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنکُم مِّیثَاقًا غَلِیظًا- و اگر قصد دارید همسری دیگر را به جای همسر خود جایگزین سازید و به یکی مال فراوانی داده اید چیزی از آن را پس نگیرید آیا می خواهید با بهتان زدن به او (همسر اول) آن اموال را تصاحب کنید در حالی که این یک گناه مشخصی است- و چگونه شما آن را می گیرید (مال و اموال همسر اول) در حالیکه بعضی از شما بسوی بعضی رسیده اید (با هم زندگی کرده اید) و آن زنان از شما پیمانی محکم را گرفتند (عقد ازدواج).

بنابراین سفهاء نمی تواند زن باشد. با توجه به آیه2 سوره نساءکه می فرماید- وَآتُواْ الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا- و اموال یتیمان را به آنان باز دهید و مال مرغوب آن ها را با مال نامرغوب خودتان عوض نکنید و اموال آن ها را همراه اموال خودتان مخورید. عجیب است که آیات قبل از آیه لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ را بسیاری که تفسیر می کنند نخوانده اند، بنابراین سفهاء یتیمان هم نمی باشد. زیرا توتوا السفهاء اموالکم به مفهوم این است که هیچگونه مالی به سفها ندهید و از مفهوم آیه چنین بر می آید که مالی برای سفها در نظر بگیرید و از سود آن مال که متعلق به سفها می شود مخارج آن را بدهید. و لا تؤتوا السّفهاء أَمْوالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِياماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِيها وَ اكْسُوهُمْ و قولوا لهم قولا مّعروفا- کلمه و ارزقوهم فیها منظور از آن مالی که برایشان سرمایه گذاری کرده اید نیازمندی های آن ها را بدهید ولی آن ها توان مدیریت اموال خود را ندارند حال سفهاء چه می تواند باشد. شراب خور هم با توجه به جمله آخر آیه و قولوا لهم قولا مّعروفا با آن ها با بیان نیکو سخن بگوئید یعنی در وضعیتی هستند که باید آن ها را تحویل بگیرید و طوری سخن نگوئید که از وضعیت خود احساس حقارت کنند. که نمی تواند شراب خور منظور باشد. تنها سفهاء معلولین ذهنی می تواند باشد که قرآن مانند بی سرپرستان، یتیمان به معلولین ذهنی هم عنایت و توجه خاصی فرموده.

نظر امام علی ع در باره توان مدیریت زنان

موارد توجه به زنان و تساوی حقوق زن و مرد در نهج البلاغه فراوان است مطلب زیر را که در آن به امور مالی و زنان بر می گردد را اشاره کنم که دلیلی بر نادرست بودن روایت از امام علی ع است.

«خیار خصال النساء شرار خصال الرجال: الزهود الجبن و البخل، فاذا کانت المراة مزهوه لم تمکن من نفسها و اذا کانت بخیله حفظت مالها و مال بعلها و اذا کانت جبانه فرقت من کل شیء یعرض علیها»؛ بهترین خوی زنان، بدترین خوی مردان است که همانا تکبر، ترس و بخل است؛ پس هرگاه زن متکبر باشد، به کسی جز همسر سر فرود نمی ‌آورد و هرگاه بخیل باشد، مال خود و همسرش را حفظ می‌کند و هرگاه ترسو باشد، از آنچه به او روی می‌آورد، می‌ترسد (نهج البلاغه: حکمت 226).
امام علی ع در این باره به نقل از پیامبر می‌فرماید: "احترام بانوان را پاس نمی‌دارد مگر کسی که بزرگوار و کریم است و به ایشان اهانت نمی‌نماید مگر کسی که پست و فرومایه است- (نهج الفصاحه)." اینکه زن سامان دهنده مال خود و همسر است با روایت منسوب به آن حضرت هم خوانی ندارد. سید محمد تقوی اهرمی دوم شهریور 1402

• قبلی
• بعدی